متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»

دکتر محرم رضایتی کیشه‌خالهخوشامد می‌گویم خدمت عزیزان و حضار گرامی و تشکر می‌کنم از عوامل اجرایی پژوهشکدة گیلانشناسی و دست‌اندرکاران این ویژه‌برنامه، بویژه جناب دکتر رنجبر و دکتر شایسته که برگزاری این برنامه را تدارک دیدند. دوست داشتم که جلسه به صورت میزگرد و در قالب پرسش و پاسخ برگزار می‌شد، ولی گویا برنامه‌ریزی به صورتی است که مطالبی را خدمت شما عرض بکنم. با این حال اگر زمان اجازه دهد، می‌توانم پاسخگوی برخی پرسش‌های احتمالی شما هم باشم. بحث ما زبان مادری است. قبل از ورود به زبان مادری، ابتدا شِمایی کلی از قلمرو جغرافیای زبان‌های ایرانی را مطرح می‌کنم که به مراتب گسترده‌تر از آن چیزی است که در جغرافیای سیاسی ایرانِ امروز تداول دارند. شرقی‌ترینش زبان‌ سریکالی است در ترکستان چین، غربی‌ترینش زبان زازا یا دیملی است در شرق آناتولی (ترکیه). شمالی‌ترینش زبان آسی است در قفقاز، در منطقه‌ای میان روسیه و گرجستان و جنوبی‌ترینش هم زبان کمزاری است در شبه‌جزیرة مسندم عمان. در این حوزة وسیع زبان‌های ایرانی رواج دارند. شمار این زبان‌ها بسیار زیاد است. بطوری‌که با گونه‌ها و گویش‌های مختلفش از صدها زبان تجاوز می‌کند. در بین این زبان‌ها، زبان فارسی که در اصل لهجه‌ای از فارسی میانه (پهلوی) بوده و از نظر تاریخی به فارسی باستان می‌رسد، این بخت و اقبال را پیدا کرد که در قرون اولیة اسلامی به‌تدریج به عنوان زبان رسمی و ملی ایرانیان قرار بگیرد. البته با چند گونة مختلف: یکی گونة ایرانی، دوم گونة تاجیکی و سوم گونة افغانی. اغلب گونه‌های زبانی که در این گسترة بسیار وسیع رایج‌اند، از نظر زبانشناسی زبان‌اند، اما با ملاحظات سیاسی و اجتماعی خاص که بیشتر از طرف جامعه‌شناسان و سیاستمداران مطرح است، با نام مجعول متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...ادامه مطلب

دکتر محرم رضایتی کیشه خالهگویش‌ها پدیده‌های چند سویة فرهنگی‌ هستند که فراتر از مطالعات تاریخی و زبانشناسی، می‌توانند به عنوان بخشی زنده و گویا از فرهنگ و ادبیات ملی، اوضاع اجتماعی، هنری، اقتصادی و اعتقادی جوامع قومی را در گذشته و حال بازتاب ‌دهند. بنابراین، در پژوهش‌های گویش‌شناختی، علاوه‌بر زبانشناسان که از مواد آن در فرهنگ‌نویسی، واژه‌گزینی، واج‌شناسی تاریخی و غیره استفاده می‌کنند، خبرگان علوم دیگر مثل مردم‌شناسان، جامعه‌شناسان، روانشناسان و ادب‌پژوهان نیز می‌توانند مشارکت داشته باشند. تجربة آفرینش آثار ادبی در جامعة قومی تالش از چند دهة اخیر فراتر نمی‌رود. صرفنظر از برخی دوبیتی‌ها و ترانه‌ها، تاریخ ادبیات رسمی تالش از دهة پنجاه قرن اخیر شروع شده است. در این مدت نسبتا کوتاه در حوزة شعر تالشی آثار متعددی منتشر شده که برخی از آنها از نظر فرم و ساختار هنری بسیار برجسته‌اند. اما در قلمرو نثر تالشی (افسانه و داستان‌نویسی) آثار معدودی به طبع رسیده است: «افسانه‌های عامیانة ماسال» (1391) از امیرقلی عاشوری به زبان فارسی روایت شده است. «افسانه‌های تالشی» (1398) از علی نصرتی سیاهمزگی هرچند دوزبانه (تالشی و فارسی) است، اما به عنوان بخشی از فرهنگ عامیانة مردم، اساسا با داستان‌نویسی و آفرینش فرم هنری تفاوت دارد. «آقا سعد» (1400) و «عروسی» (1400) از مقصود بهشتی جوکندان، دو مجموعه داستان کوتاه تالشی‌اند که بتازگی انتشارات «ماه مینو» در رشت آنها را منتشر کرده است. بنابراین، کتاب «هوزَرات» از محمدرضا فدایی آسیابسری، سومین اثر داستان‌نویسی تالشی است که به زیور طبع آراسته می‌شود.«هوزرات» مجموعة بیست و یک داستان کوتاه تالشی با ترجمة فارسی آنهاست که با مقدمه و ویرایش دکتر علی نصرتی سیاهمزگی آراس متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...ادامه مطلب

دربارۀ دفتر شعری «ای پِم اَشکیلَه بو» از داود محبی­زادۀ گشتیدکتر علی نصرتی سیاهمزگیشاعرِ «ای پِم اَشکیلَه بو» با جنگل، کوه و شالیزار می­زید. پاییز به شعرهایش رنگ می­دهد. بوی ساقۀ دروشدۀ شالی سرمستش می­کند و آن را نام کتاب شعرش می­کند. زندگی در روستا برایش شعر است، به ماغ گاو و آواز خروس و جشن و خروش سحرگاهانۀ گنجشکان، شاعرانه می­نگرد. قله‌هایی خاطره ­های کودکی او را ساخته­ اند و پیوسته پیش چشم شعرهایش هستند. چهرۀ خویش را به شالیزار مانند می‌کند، با کرت‌ها و نهرها و تَرَک­هایش از بی­آبی، با برنج نجوا می­کند و برنج به او زندگی می­بخشد؛پِویَرٚه / نارآگیر دِرییَه آوتاوی / تِلَّه سٚجاک، / بَما / تٚه شيرينَه ­تا! / چِم نِگاردٚنی / هَرزَه واش و آفَتَه جَرگَه مینی / آوتاوی کا. / سَوزَه دَس / پِرومَه نَفَس / شات­شاتِه نَه، / سَرپِرَه را دِريرَه / دا بٚشای / ديلى دونَه آدوئِه / آوتاوى چَنگ.می‏بالد و برمی‏رود / همۀ آفتاب را می‏خواهد / سوروفِ هرز (گونه ‏ای علفِ خزانۀ برنج) / اما / تو شیرینم! / در میان علف‏های هرز و آفت‌های بیشمار / از آفتاب / چشم برنمی‏داری. / با دستانِ سبز / و نفسِ زندگی‏بخش / می‏بالی و برمی‏روی / تا بتوانی / دانۀ دلت را / به دستان آفتاب بسپاری.شعرهایِ سپیدِ این دفترِ تالشی حس همدردی و رهایی را برمی‌انگیزد و نگرش تازه می‌بخشد. داستانی دلکش است، تابلویی دل ­انگیز، چشمه­ای که از یگانگی با طبیعت می­جوشد و در زبان جاری می­گردد. فضای کلی شعرها عاطفی است اما گاه موسیقی سخن از یاد رفته ­است. شعر سپید وزن ندارد و موسیقی درونی می­تواند سخن را برتر کشد اما شعر این دفتر چنان در تخیل غرق می­شود که موسیقی درونی را از یاد می­برد. خیال شعر محبی­زاده زمینۀ عاطفی و نگرشی ویژه دارد و تصو متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...ادامه مطلب

دکتر محرم رضایتی کیشه‌خالهگیلان سرزمین شگفتی‌هاست. با آنکه قلمرو جغرافیایی محدودی دارد، آکنده از تنوعات طبیعی، فرهنگی و زبانی است. دریا و دشت و کوه و جنگل، انواع گونه‌های حیوانی، پوشش‌های متنوع گیاهی، سنت‌ها و آداب مختلف اجتماعی و فرهنگی، و گویش‌های متنوع زبانی اعم از گیلکی، تالشی، گالشی، کردی و تاتی، با مردمانی نجیب، شجاع، اصیل و بافرهنگ، از گیلان تابلویی زیبا با نقش‌هایی رنگارنگ، دلپذیر و سحرانگیز به تصویر کشیده که دل هر رهگذر و تماشاگری را می‌رباید.    گسترة زبان‌های گیلکی و تالشی علاوه بر گیلان، به مناطق دوردست هم کشیده شده است. چنانکه گیلکی تا چالوس در استان مازندران، و تالشی تا رود کورا در جمهوری آذربایجان پیش رفته است. از متون کهن گیلکی و تالشی آگاهی چندانی نداریم. جز اینکه در گیلکی، دیوان شرفشاه دولائی (دولابی) موجود است که احتمالاً مربوط به قرن هشتم هجری می‌باشد. در تالشی نیز قدیمی‌ترین نوشته‌ها منسوب به صفی‌الدین اردبیلی است که در قالب چند فهلوی (دوبیتی‌) باقی مانده است. بنابراین اغلب اسناد به زبان گیلکی و تالشی در دوران متأخر نوشته شده‌اند.    نگارش به زبان‌های گیلگی و تالشی در چهار دهة اخیر در قالب نشریات، کتاب‌های شعر و داستان رونق بیشتری گرفته است. این نوشته‌ها عموما متأثر از خط و زبان فارسی، و مبتنی بر پسندها و سلایق شخصی نویسندگان آنها در شیوة نگارش فراهم آمده، و از این نظر، یکدست و منظم نیستند. تنوع شیوه‌های نوشتاری مطبوع نظر خوانندگان نیست، زیرا به امکان استفادة مطلوب از متون گویشی آسیب می‌رساند.     ضرورت وحدت رویه در نگارش متون گویشی موجب شد گروهی از پژوهشگران تالش با درک اهمیت موضوع، شیوه‌نامه‌ای مشترک با نام «همواج متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...ادامه مطلب

 دکتر محرم رضایتی کیشه‌خالهیادآوری: «این مقاله در مورخة 1399/10/02 در پنجمین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال) در تهران، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی به صورت سخنرانی ارایه گردید».  مطالعات علمی در حوزة زبان تالشی سابقة چندانی ندارد. از نظر تاریخی نخستین اطلاعات مربوط به زبان تالشی به سال 1842م برمی‌گردد. در این سال خودزکو، ایران‌شناس روسی‌تبار اهل لیتوانی کتاب مشهور خودش را با عنوان ««ترانه‌های محبوب ساکنان کرانه‌های دریای خزر» در لندن منتشر کرد و در بخشی از آن به زبان تالشی پرداخت. در این کتاب 15دوبیتی و 80 واژة تالشی مورد بحث و تحلیل زبانی قرار گرفته است. هرچند بخش تالشی این کتاب اهمیت چندانی ندارد، اما شالودة پژوهش‌های مرتبط با زبان تالشی درحقیقت با این اثر آغاز شده است. ترجمة فارسی گزیده‌ای از این کتاب با عنوان «ترانه‌های محلی ساکنان کرانه‌های دریای خزر» مشتمل بر ترانه‌های گیلکی، تالشی و مازندرانی و تحلیل زبانی آنها به همت شادروان جعفر خمامی‌زاده در سال 1381 ازسوی انتشارات سروش منتشر شد. ایران‌شناسان بویژه مستشرقان روسی، بعدها تحقیقات مربوط به زبان تالشی را ادامه و گسترش دادند.    اما در ایران سابقة تحقیقات زبان تالشی به سال 1363 می‌رسد. در این سال علی عبدلی کتاب «فرهنگ تاتی ـ تالشی» خود را در انزلی منتشر کرد. این کتاب هرچند از نظر علمی و مطالعات زبانشناسی مثل کتاب خودزکو اهمیت چندانی ندارد، اما طلیعه و سرآغاز مطالعات زبان تالشی در ایران محسوب می‌شود.   خوشبختانه در اواخر دهة 60 و اوایل دهة 70، پژوهش‌های زبان تالشی وارد مراکز علمی و دانشگاه‌های ایران شد و مطالعات آن به صورت علمی رونق گرفت و در قالب پایان‌نام متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...ادامه مطلب

دکتر علی نصرتی سیاهمزگی«همواج» با هدف همدلی و یکسان‌سازی شیوۀ نوشتار تالشی پا گرفت و توانست با گرد هم آوردن نویسندگان و فرهنگ‌دوستان تالش برای نخستین بار گامی سترگ بردارد؛ کار را به کارگروه تخصصی هشت‌نفره بسپارد و دربارۀ مسائل گوناگون خط گفت‌وگو کند. بیش از یک ماه بسته‌هایی از نمونه‌ها، حرف‌ها، واج‌ها، آواها و شیوۀ نگارش واژه‌ها به کارگروه رسید و بررسی شد. مسؤولیت هماهنگیِ کارگروه تخصصی، تنظیم الفبا و دستور خط، و گزارش پایانی کارگروه بر عهدۀ جناب دکتر محرم رضایتی کیشه‌خاله بود. گزارش پایانی الفبا و دستور خط تالشی در نشستِ ۴ خرداد ۱۳۹۶ در پژوهشکدۀ گیلان‌شناسیِ دانشگاه گیلان ارائه شد و پس از بحث و بررسی، و طرح برخی پیشنهادها، کلیات آن با نظر موافق همۀ حاضران تصویب شد. براساس بیانیۀ پایانی، پایبندی به الفبا و دستور خط آن بر اعضای گروه الزامی است. به نویسندگان و نشریات حوزۀ تالشی نیز پیشنهاد شد تا برای یکپارچگی، آثار خود را براساس «همواج» نشر دهند که ثمرۀ همدلی و همگویی، و عصارۀ سلیقه‌ها و رویه‌های پژوهشگران تالش است.     نسخۀ pdf همواج در اواخر خرداد ۱۳۹۶ در فضای مجازی منتشر شد و در مقدمه‌اش آمد که این نسخه به‌صورت آزمایشی تا یک سال به کار بسته می‌شود و پس از آن کارگروه تخصصی با دریافت بازخوردها و نظرهای اصلاحی و تکمیلی می‌تواند در آن بازنگری کند. فایل همواج و خبر انتشار آن در فضای مجازی؛ وبسایت‌ها، وبلاگ‌ها، گروه‌های تلگرامی، و همچنین خبرگزاری‌ها بازتاب گسترده‌ای داشت. در زمان تعیین‌شده، پژوهشگران و کاربران هیچ نقد و پیشنهادی ندادند و نسخۀ نهایی «همواج» (مصوب جلسۀ سوم) و ترجمۀ انگلیسی آن همراه با مقاله، شعر، داستان و خاطره، در اسفند ۱۳۹۷، یعنی پس از ۱۸ ماه ب متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...ادامه مطلب

گفتگو با دکتر محرم رضایتی کیشه خاله گفتگو از: شهرام آزموده (سردبیر ماهنامة تالش) مسألة زبان معیار که در این گفتگو به صورت «زبان واحد ادبی» مطرح شده است و ضرورت طرح آن برای گویش‌های ایرانی ازجمله زبان متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...ادامه مطلب

استاد محمدرضا فدایی  راه نگرش و تجربه‌اندوزی همواره برای انسان باز بوده و هست و اگر که گاهگاهی مغرضان و ناآگاهان در صدد مسدود کردن این راه بر آمده‌اند راه به جایی نبرده‌اند و هرگز هم راه به جایی نخواه متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...ادامه مطلب

گزارشگر: دکتر فرهاد رجبی مراسم نکوداشت زنده‌یاد فرامرز مسرور ،شاعر و پژوهشگر فرهنگ تالش عصر روز پنج شنبه هجدهم بهمن ۱۳۹۷ رأس ساعت ۱۵ در سالن اجتماعات پژوهشکدة گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان برگزار گردید. د متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...ادامه مطلب

مصاحبه از: مهری شیرمحمدی ● لطفا «همواج» را به خوانندگان ما بیشتر معرفی کنید. آیا این، اولین الفبا و دستور خط تالشی و تاتی است؟ ⁕⁕ از نظر استادان و هموندان ارجمندی که پس از دو ماه کار فشرده و بی‌وقفه برای به سامان کردن الفبا و دستور خط تالشی و تاتی از هیچ کوششی فروگذاری نکردند، «همواج» الفبای تازه‌ای نیست. درواقع همان الفبای رسمی و ملی ماست که با برخی تغییرات برای نگارش گویش‌های سه‌گانة تالشی و گو متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...ادامه مطلب