نگاهی به پیشینة مطالعات زبان تالشی

 دکتر محرم رضایتی کیشه‌خاله

یادآوری: «این مقاله در مورخة 1399/10/02 در پنجمین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال) در تهران، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی به صورت سخنرانی ارایه گردید».  
مطالعات علمی در حوزة زبان تالشی سابقة چندانی ندارد. از نظر تاریخی نخستین اطلاعات مربوط به زبان تالشی به سال 1842م برمی‌گردد. در این سال خودزکو، ایران‌شناس روسی‌تبار اهل لیتوانی کتاب مشهور خودش را با عنوان ««ترانه‌های محبوب ساکنان کرانه‌های دریای خزر» در لندن منتشر کرد و در بخشی از آن به زبان تالشی پرداخت. در این کتاب 15دوبیتی و 80 واژة تالشی مورد بحث و تحلیل زبانی قرار گرفته است. هرچند بخش تالشی این کتاب اهمیت چندانی ندارد، اما شالودة پژوهش‌های مرتبط با زبان تالشی درحقیقت با این اثر آغاز شده است. ترجمة فارسی گزیده‌ای از این کتاب با عنوان «ترانه‌های محلی ساکنان کرانه‌های دریای خزر» مشتمل بر ترانه‌های گیلکی، تالشی و مازندرانی و تحلیل زبانی آنها به همت شادروان جعفر خمامی‌زاده در سال 1381 ازسوی انتشارات سروش منتشر شد. ایران‌شناسان بویژه مستشرقان روسی، بعدها تحقیقات مربوط به زبان تالشی را ادامه و گسترش دادند.
    اما در ایران سابقة تحقیقات زبان تالشی به سال 1363 می‌رسد. در این سال علی عبدلی کتاب «فرهنگ تاتی ـ تالشی» خود را در انزلی منتشر کرد. این کتاب هرچند از نظر علمی و مطالعات زبانشناسی مثل کتاب خودزکو اهمیت چندانی ندارد، اما طلیعه و سرآغاز مطالعات زبان تالشی در ایران محسوب می‌شود.
   خوشبختانه در اواخر دهة 60 و اوایل دهة 70، پژوهش‌های زبان تالشی وارد مراکز علمی و دانشگاه‌های ایران شد و مطالعات آن به صورت علمی رونق گرفت و در قالب پایان‌نامه‌های دانشجویی، طرح‌های پژوهشی، کتاب‌ها و مقالات علمی، پژوهش‌ها و تحقیقات گسترده‌ای در حوزة زبان تالشی انجام گرفته و تاکنون نیز ادامه دارد.
   در اینجا ابتدا از تحقیقات مستشرقان و ایران‌شناسان شروع می‌کنیم، سپس به پیشینه و منابع مطالعات زبان تالشی در ایران می‌پردازیم.    
 

الف ـ کتاب‌ها
1) در ادبیات روسی اولین آگاهی‌ها مربوط به زبان تالشی در جلد دهم «فرهنگ راهنمای دایره‌المعارف» نوشتة استارچفسکی دیده می‌شود. که در سال 1848م در سن‌پترزبورگ منتشر شد. در این کتاب، تالشی یکی از شش لهجة اصلی زبان فارسی معرفی شده که در تالش رایج است. به گمان نویسنده، تالشی از نظر دستوری و لغوی با دیگر گویش‌های ایرانی تفاوت دارد؛ اجزا و اشکال دستوری آن مستقل است و از زبان پهلوی و یا سایر زبان‌ها گرفته نشده‌اند. تمام ضمایر شخصی بر فعل مقدم می‌شوند که یک ویژگی اصلی تالشی است. بدیهی است چنین توصیفی از زبان تالشی با نگاه علمی فاصله‌های زیادی دارد.
2) بره‌زین، شرق‌شناس روس و استاد دانشگاه قازان در سال 1853م در بخشی از کتاب «دربارة زبان‌های ایرانی» (صفحات 24 تا 47) که به فرانسه نوشته، به صورت فشرده دستور زبان تالشی را البته با تکیه بر تحقیق و مواد زبانی خودزکو توصیف و تحلیل کرده است. در این کتاب حدود 200 واژه تالشی با آوانوشت و ترجمة فرانسوی آنها آمده که براساس نظر میللر بخش تالشی این کتاب اهمیت چندانی ندارد.
3) پاول ریس در سال 1855م مقاله‌ای مفصل با عنوان «دربارة تالش‌ها، طرز زندگی و زبان آنها» نوشت که در شمارة سوم مجلة انجمن جغرافیایی قفقاز در تفلیس منتشر شد. نوشتة ریس از نظر تاریخ مطالعات زبان تالشی بسیار مهم است. برای نخستین بار متوجه صامت‌های نرم در تالشی شمالی شده و آن را گزارش کرده است. در این مقاله، علاوه‌بر توصیف تالشی شمالی (لنکران) که عمدتا محدود در حوزة صرف فعلها شده، 550 واژه به ترتیب موضوعی، 40 جمله و چند ترانة تالشی نیز آمده است. ریس زبان تالشی را با زبان‌های تاتاری و اسلاو بخاطر وجود برخی شباهت‌ها مقایسه کرده است.
4) بوریس آندره ویچ دُرن (برنارد دُرن)، دانشمند روسی تبار متولد آلمان در سال 1860 ـ 1861م به دعوت انجمن جغرافیایی روسیه به قفقاز و کرانه‌های جنوبی دریای خزر رفت و نتیجة این سفر علمی، تحقیق دربارة گویش‌های خزری بود که در بخشی از آن به زبان تالشی پرداخت. در گزارش این سفر آمده است که سفارش تدوین واژه‌نامه تالشی به روسی را به ابراهیم بیک لنکرانی داده و همزمان دستور زبان تالشی با همکاری او تدوین شده است. متأسفانه این کتاب‌ منتشر نشد، اما نسخة دست‌نویس آن به شمارة 932 در کتابخانة سن‌پترزبورگ (لنین‌گراد) نگهداری می‌شود.
5) ویلهلم لودویک گایگر آلمانی از بنیانگزاران مکتب زبان‌شناسی و فقه‌اللغة ایرانی است که تحقیقات زیادی دربارة زبان‌های ایرانی دارد. از آثار مهم او که با همکاری گروهی از ایران‌شناسان فراهم آمده، کتاب «اساس فقه‌‌اللغة ایرانی» است که در سال‌های 1895 ـ 1901م در دو مجلد در استراسبورگ منتشر شده است. در بخشی از این کتاب با عنوان زبان‌های کاسپی، دربارة گویش‌های مازندرانی، گیلگی، تالشی، سمنانی و تاتی بررسی‌هایی کرده که بخش تالشی به قلم خود گایگر نوشته شده است. تحقیق گایگر در توصیف زبان تالشی براساس مطالعات خودزکو، بره‌زین و یادداشت‌های هُرن از دست‌نویس کتابخانة دانشگاه سن‌پترزبورگ بنا نهاده شده و به مقالة ریس دسترسی نداشته است. براساس نظر میللر، گایگر نتوانسته بررسی قابل قبولی از آواشناسی و دستور زبان تالشی ارائه دهد. 
6) ژاک ژان دو مورگان در صفحات 261 ـ 288 جلد پنجم آثار گروه باستان‌شناسی اعزامی به ایران که در سال 1904م در پاریس منتشر شد، به زبان تالشی نیز پرداخته و مجموعاً 769 کلـمه، 20 عبـارت کـوتاه، چند صـورت تصـریفی براساس دو گـویش لنکرانی و کرگانرودی با ترجمـة فرانسـوی آورده است. از آنجا که او تخصـص و دانش زبانشـناسی نداشت، تحلیل‌های او از زبان تالشی را نباید چندان مهم و جدی تلقی کرد.  
7) میللر، زبان‌شناس روسی در سال 1930م کتاب «متون تالشی» را براساس تحقیقات میدانی از تالشی شمالی منتشر کرد. این کتاب شامل ترانه‌ها، افسانه‌ها، ضرب‌المثل‌های تالشی با آوانوشت و ترجمة روسی و احیاناً فارسی است. در پایان کتاب واژه‌نامه‌ای بالغ بر 2000 واژه دارد که ضمن آوانویسی، به روسی و فرانسه ترجمه شده‌اند. این کتاب درحقیقت، مواد و پیکرة زبان تالشی بود برای نگارش کتاب دیگر او که در سال 1953م به نام «زبان تالشی» تألیف کرد. صرف‌نظر از برخی موارد آواشناسی، این کتاب از مهم‌ترین و مفصل‌ترین منابع دستور زبان تالشی به حساب می‌آید. در بخشی از آن، ارتباط زبان تالشی و زبان آذری براساس فهلویات منسوب به شیخ صفی‌الدین اردبیلی مورد توجه نویسنده بوده است.
8) بیلی، ه. و. زبانشناس برجستة بریتانیایی در «دانشنامة اسلام» در سال 1936م ذیل گفتاری همگانی دربارة زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، به آواشناسی تاریخی زبان تالشی و جایگاه آن در مجموعة زبان‌های ایرانی پرداخته است.
9) ذوالفقار احمدزاده و علی اکبرلی، در سال 1937م کتابی با عنوان «زبان تالشی، دستور و آیین نگارش» در باکو تألیف کردند که از جنبة آموزش زبان تالشی بسیار اهمیت دارد.    
10) سوکولوا، و. س. زبانشناس روس در کتاب «آواشناسی زبان‌های ایرانی» که در سال 1953م در مسکو منتشر شد، به مسائل آوایی برخی از زبان‌های ایرانی، ازجمله بلوچی، کردی، تالشی، آسی، یغنابی و زبان‌های پامیری پرداخته است. هفده صفحه از این کتاب به مسائل آواشناسی زبان تالشی شمالی اختصاص دارد.
11) پیریکو. ل. آ. از زبانشناسان مطرح روس، در سال‌های 1956، 1961 و 1964م چند مقاله دربارة مختصات تطبیقی افعال تالشی با زبان کردی و زبان‌های ایرانی گروه شمال غربی نوشت. او در سال 1966م در صفحات 302ـ322 کتاب «زبان خلق‌های شوروی» کلیاتی از مسائل آواشناسی، واژه‌ها، و گونه‌های زبان تالشی را توصیف کرد. سپس در سال 1976م کتاب «فرهنگ تالشی روسی» را تألیف کرد که حاوی 6600 واژه به خط و ترجمة روسی است. بخش پایانی این کتاب به خلاصة دستور زبان تالشی اختصاص دارد که شامل صفحات 321 تا 352 است. این بخش از کتاب در عین اختصار، توصیفی دقیق و علمی از مسائل دستوری زبان تالشی شمالی است.
12) ارانسکی، ای. م. زبانشناس روس، در بخش چهارم کتاب «مقدمة فقه‌اللغة ایرانی» که در سال 1960م تألیف کرده، به زبان‌های کنونی ایرانی از جمله تالشی پرداخته است. این کتاب به همت کریم کشاورز در سال 1358 به فارسی ترجمه شد و انتشارات پیام آن را منتشر کرد. از همین نویسنده کتابی دیگر با عنوان «زبان‌های ایرانی» در سال 1969م منتشر گردیده و در بخشی از این کتاب، زبان تالشی هم به اختصار معرفی شده است. این کتاب در مطالعة اجمالی زبان‌های ایرانی اهمیت فراوانی دارد. به آلمانی، انگلیسی، فرانسوی ترجمه شده و استاد لازار بر آن مقدمه‌ای نوشته است. دکتر علی‌اشرف صادقی ترجمة فارسی آن را در سال 1386 توسط نشر سخن منتشر کرده است.   
13) ژیلبر لازار، زبانشناس فرانسوی در شمارة 7 مجلة «مطالعات ایرانی» که در سال 1978م منتشر شد، «دستور زبان ماسوله» را به اختصار نوشت و در شمارة 8 آن نشریه چند متن آوانویسی‌شده، به همراه واژه‌نامه‌ای مشتمل بر 430 کلمه با ترجمة فرانسوی آنها منتشر کرد. آقایان دکتر علی رفیعی جیردهی و شادروان جعفر خمامی‌زاده این دو مقاله را در قالب کتابی در سال 1387 به فارسی ترجمه، و در دانشگاه گیلان چاپ کردند. 
 14) مارسـل بازن، مستـشرق فرانسـوی، در شـمارة 10 نشـریة ایران‌شنـاسی فرانسـه  (استودیا ایرانیکا)، که در سال 1981م منتشر شد، در صفحات 111ـ124 و 269ـ277 به سنجش تنوع لهجه‌های گویش تالشی در نواحی مختلف گیلان پرداخت.
15) ابوالفضل رجب‌اوف در سال 1992م «لغت‌نامة تالشي به تركي» را تألیف کرد و در باكو به چاپ رساند که شامل حدود 5000 واژه است.
16) شولتسه، و. زبانشناس آلمانی کتاب «تالشی شمالی» را در سال 2000م در شهر مونیخ منتشر کرد. این کتاب با آنکه حجم اندکی دارد، اما در زبانشناسی تالشی بسیار ارزشمند است. نویسنده، در نگارش کتاب، هم از منابع درجة اول استفاده کرده و هم توصیفی دقیق از مسائل مختلف زبان تالشی ارائه نموده است. ترجمة فارسی این کتاب توسط شادروان استاد عبدالکریم اصولی تالش به پایان رسیده و با توفیقات الهی بزودی منتشر خواهد شد.   
17) نوروزعلی محمداوف در سال 2006م «لغت نامه تالشی- روسی» را که مشتمل بر حدود 10000 کلمه است، در باکو منتشر کرد.
18) فخرالدین عباس‌زاده، از تالش‌های جمهوری آذربایجان در سال 2019م کتاب «زبان تالشی» مشتمل بر مسائل آوایی، ساختواژی و نحو را تألیف و در مسکو منتشر کرد.  
19) از مستشرقان زبان‌شناس که دربارة تالشی شمالی، در قالب مقالاتی تحقیق کرده‌اند، می‌توان به پیر لُکوک (1989م)، گارنیک آساتوریان (2005م) و دونالد استیلو (2008م) هم اشاره کرد.

ب ـ رساله‌های دورة دکتری
1) محمداوف. ن. خ. رسالة دکتری خودش را در دانشگاه باکو با عنوان «گونه‌ای تالشی در ناحیة شووین» آذربایجان در سال 1971م دفاع کرد.
2) دانیله گوئیتزو، از دانشگاه ونیز، موسسة دانشگاهی شرق‌شناسی ناپل ایتالیا، از رسالة خود با عنوان «زبان تالشی» در سال 2000م دفاع کرد. گوئیتزو مواد زبانی خود را از گویشوران روستای تولارود تالش مقیم ایران فراهم کرد.
3) علی رفیعی جیردهی در سال 2004م از رسالة دکتری خود با عنوان «زبان تالشی» در دانشگاه استراسبورگ فرانسه دفاع کرد.
4) دانیل پاول در سال 2011م از رسالة خود با عنوان «توصیفی تطبیقی از گویش تالشی ایران» در دانشگاه منچستر انگلیس دفاع کرد. حوزة جغرافیایی تحقیق پاول تالش ایران بود.
5) نیلوفر ناتل خلیلی در سال 2016م از رسالة خود با عنوان «تنوع آوایی ناشی از برخورد گویشی در یک زبان در حال خطر، مطالعة موردی زبان تالشی» در دانشگاه کلرادوی آمریکا دفاع کرد. این پژوهش براساس مطالعات میدانی در تالشی ایران صورت گرفته و از نظر موضوع و دقت تحقیق، کار منحصربه‌فردی است.

پیشینة مطالعات زبان تالشی در ایران
الف - کتاب‌ها
1) چنانکه قبلا اشاره کردیم علی عبدلی در سال 1363 با تألیف کتاب «فرهنگ تاتی ـ تالشی» که توسط انتشارات دهخدای انزلی منتشر شد، نخستین کسی است که وارد عرصة گویش‌شناسی تالشی شده است. این کتاب امروزه از نظر پژوهش‌های زبان‌شناسی، تحقیق علمی و قابل استناد به حساب نمی‌آید. عبدلی بعدها در سال 1380 کتاب «فرهنگ تطبیقی تاتی، تالشی و آذری» خود را توسط شرکت سهامیِ انتشار چاپ کرد. هرچند مواد زبانی این کتاب افزونتر شده است، اما دانش زبانی و شیوة کار مؤلف تغییر چندانی نکرد. مقالة «عرصة سیمرغ» از محرم رضایتی کیشه‌خاله که در نخستین شمارة مجلة «گویش‌شناسیِ» فرهنگستان زبان و ادب فارسی، و متعاقب آن در ماهنامة «تالش» به چاپ رسید، در نقد و معرفی این کتاب نوشته شده است.
2) محمد میرشکرایی و عبدالرحیم بهروزیان در سال 1383 کتاب خود با عنوان «زبان مردم ماسوله» را توسط انتشارات سازمان میراث فرهنگی و گردشگری منتشر کردند.
3) علی ماسالی در سال 1385 کتاب «زبان تالشی، زبان باستانی ایران و دستور زبان تالشی (گویش ماسال)» را توسط انتشارات فرهنگ ایلیا در رشت منتشر کرد. در سال 1397 هم کتابی دیگر با عنوان «فرهنگ واژه‌های تالشی» تألیف نمود که انتشارات جامعه‌نگر آن را به چاپ رسانید.
4) شادروان فرامرز مسرور ماسالی در سال 1385 کتاب «فرهنگ تالشی» را تألیف کرد که مشتمل بر حدود 4500 مدخل از تالشی ماسالی با آوانوشت لاتين و معني فارسي واژه‌هاست که آن را با سرمایة خود منتشر کرد. آوانوشت و مدخل‌گزینی این کتاب در مواردی محل اشکال و ایراد است.
5) محرم رضایتی کیشه‌خاله در سال 1386 کتاب «زبان تالشی (توصیف گویش مرکزی)» را تألیف کرد که توسط انتشارات فرهنگ ایلیای رشت، ذیل شمارة 10 مجموعه دانشنامة فرهنگ و تمدن گیلان منتشر شد. این نویسنده در سال 1387 با همکاری ابراهیم خادمی ارده کتاب «فرهنگ موضوعی تالشی به فارسی» را براساس یک طرح دانشگاهی تألیف، و در انتشارات دانشگاه گیلان منتشر کرد. پیکرة زبانی این کتاب ذیل حدود 40 موضوع کلی از گویش تالشی مرکزی فراهم شده و مجموعا بالغ بر 7000 مدخل است. در سال 1389 کتاب «گلبانگ تالش» (جلد اول مجموعه‌مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش) که مشتمل بر حدود 30 مقاله در حوزة زبان و فرهنگ تالشی است، به کوشش این نویسنده در انتشارات دانشگاه گیلان به طبع رسید. در سال 1396 نیز کتاب «همواج (ویژة الفبا و دستور خط تالشی)» را با همکاری جمعی از پژوهشگران تالش تألیف، و با مشارکت دانشگاه گیلان و حوزة هنری استان در انتشارات فرهنگ ایلیای رشت منتشر کرد.
6) علی نصرتی سیاهمزگی در سال 1386 کتاب «تالشی‌نامه» را با بیش از 1500 مدخل در حوزة تعبیرات، کنایات، امثال، ترانه‌ها، بازی‌ها، باورها، آیین‌ها و افسانه‌های تالشی توسط انتشارات فرهنگ ایلیا در رشت منتشر کرد. در سال 1396 هم کتاب «فرهنگ تالشی (واژه‌ها و ترکیب‌های تالشی جنوبی)» خود را برمبنای شیوة ساختاری «فرهنگ موضوعی تالشی به فارسی» تألیف کرد که آن را هم انتشارات فرهنگ ایلیا در رشت روانة بازار کرد.
7) علي رفيعي جيردهي فرهنگ‌نامه‌ای با عنوان «لغت‌نامة تالشي (تالشی ـ فارسی)» تدوين كرد كه به تالشي جنوبي (آليان فومن) اختصاص دارد و حاوي بيش از 6000 مدخل با آوانوشت لاتين و معني فارسي است. اين كتاب در سال 1386 توسط انتشارات دانشگاه گيلان به طبع رسید. این نویسنده به همراه یاسر کرمزاده در سال 1397، کتاب «فرهنگ مصادر تالشی (تالشی جنوبی)» را در انتشارات پرهیب منتشر کردند.
8) جهاندوست سبزعلیپور، در سال 1391کتاب «بررسی تطبیقی ساخت فعل در گویش‌های تاتی خلخال، تالشی و گیلکی» خود را توسط انتشارات دانشگاه گیلان منتشر کرد.
9) محمد دبیرمقدم در فصل ششم جلد اول کتاب «رده‌شناسی زبان‌های ایرانی» به زبان تالشی گونة عنبرانی (از گونه­های گویش تالشی شمالی) پرداخته است.
10) شهین شیخ سنگ‌تجن در سال 1394 کتاب «بررسی واج‌شناسی غیرخطی در آواهای گویش تالشی» را تألیف، و توسط انتشارات فرهنگ ایلیا در رشت منتشر کرد.
11) کیومرث خانبابازاده در سال 1395 کتاب «خطاهای نحوی تالشی‌زبان‌ها در فارسی معیار» را توسط انتشارات اندیشمندان کسری چاپ کرد.
12) عبدالکریم اصولی تالش در سال 1398 کتاب «جستارهایی در زبان تالشی» را تألیف و توسط انتشارات فرهنگ ایلیا در رشت منتشر کرد. در این کتاب به ریشه‌شناسی تطبیقی برخی از واژه‌های تالشی توجه شده است. 

ب- پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد
●1) حمید حاجت‌پور در سال 1369 از پایان‌نامة خود با نام «بررسی گویش تالشی» در دانشگاه آزاد تهران واحد مرکزی دفاع کرد. این تحقیق که درواقع نخستین پژوهش دانشگاهی درحوزة زبان تالشی است، برمبنای گویش خوشابری فراهم شده است. مؤلف بعدها کتاب خود را گسترش داد و در سال 1383 با عنوان «زبان تالشی» (گویش خوشابر) در نشر گیلکان رشت منتشر کرد.
●2) محرم رضایتی کیشه‌خاله، در سال 1370 از پایان‌نامة خود با عنوان «توصیف گویش تالشی» در دانشگاه شهید چمران اهواز دفاع کرد. این طرح براساس مطالعات میدانی نویسنده مبتنی‌بر گویش تالـشی مـرکزی (گونة پره‌سـری) در سه بخـش آوایـی،ساختواژی و نحوی تدوین گردیده و در پایان، فرهنگ واژگان ضمیمة آن شده است.
●3) مهرداد نغزگوی کهن در سال 1374 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی گویش تالشی طاسکوه ماسال» در دانشگاه تهران دفاع کرد. این پایان‌نامه از آنجا که براساس رویکرد و مبانی زبان‌شناسی نوین تدوین شده است، در تحقیقات مرتبط با زبان تالشی می‌تواند الگو و مرجعی ارزشمند تلقی گردد.
4) یوسف محمدیزاده خوشرو در سال 1375 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی و توصیف گویش تالشی ماسوله» در دانشگاه شیراز دفاع کرد.
5) ابراهیم خادمی ارده، در سال 1376 از پایان‌نامة خود با عنوان «فرهنگ البسة تالش در انطباق با دیوان البسة قاری یزدی» در دانشگاه آزاد تهران واحد مرکزی دفاع کرد.
●6) شهین شیخ سنگ تجن در سال 1380 از پایان‌نامة خود با نام «بررسی عناصر واج‌شناختی گویش تالشی ماسال» در دانشگاه تهران دفاع کرد. 
7) ربابه امیریان بودالالو در سال 1380 از پایان‌نامة خود با عنوان «گویش تالشی روستای میرزانق (در استان اردبیل) در دانشگاه آزاد تهران واحد مرکزی دفاع کرد، سپس آن را با عنوان گویش تالشی عنبران اردبیل (ویلکیج)» در سال 1384 توسط نشر جامعه‌نگر تهران منتشر کرد.
8) فردوس گلپور لاسکی در سال 1383 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی زبان‌شناختی گویش تالشی بخش احمدسرگوراب شهرستان شفت»، در دانشگاه شیراز دفاع کرد. 
●9) مریم یوسفی نصیرمحله در سال 1384 از پایان‌نامة خود با عنوان «نگاهی به مسائل جامعه‌‌شناختی گویش تالشی» در دانشگاه گیلان دفاع کرد.
10) ساسان عزیزی‌نژاد جولندان در سال 1384 از پایان‌نامة خود با عنوان «توصیف وندهای اشتقاقی و تصریفی در گویش تالشی اسالمی» در دانشگاه علامه طباطبایی تهران دفاع کرد.
●11) عبدالله عزت‌دوست سه‌ساری در سال 1384 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی ساختار گروه فعلی گویش تالشی سه‌سار» در دانشگاه پیام نور تهران واحد مرکزی دفاع کرد.
12) مریم پورشفقی در سال 1385 از پایان‌نامة خود با عنوان «توصیف دستگاه فعل در گویش تالشی» در دانشگاه گیلان دفاع کرد.
13) آرش رحیمی جوکندان در سال 1385 از پایان‌نامة خود با نام «توصیف صرفی گویش تالشی جوکندان» در دانشگاه آزاد تهران واحد مرکزی دفاع کرد.
●14) ژینیا نوریان در سال 1387 از پایان‌نامة خود با نام «بررسی حالت‌نمایی ارگتیو در زبان تالشی در چارچوب نظری بهینگی» در دانشگاه شهید بهشتی دفاع کرد.
15) منیژه رحمتی ماسوله در سال 1388 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی آوایی، صرفی و نحوی تالشی ماسال و گونه تالشی ماسوله» در دانشگاه تربیت مدرس دفاع کرد.
●16) کیومرث خانبابازاده در سال 1388 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی خطاهای نحوی تالشی‌زبان‌ها در گونة نوشتاری زبان فارسی» در دانشگاه علامه طباطبایی تهران دفاع کرد و بعدا در سال 1395 این تحقیق را با عنوان «خطاهای نحوی تالشی‌زبان‌ها در فارسی معیار» در انتشارات اندیشمندان کسری به چاپ رسانید.
17) محمدرضا اصغرنژاد در سال 1389 از پایان‌نامة خود با عنوان «توصیف فعل در گویش تالشی ماکلوان» در دانشگاه پیام نور تهران واحد مرکزی دفاع کرد.  
18) ابراهیم اصغرزاده در سال 1390 از پایان‌نامة خود با عنوان «آموزش گروه فعلی زبان
فارسی به گویشـوران تالشی با رویکرد بررسـی مقابله‌ای» در دانشـگاه علامه طباطبایی
تهران دفاع کرد.
●19) فاطمه میرزاپور در سال 1390 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی پدیدة دو یا چندزبانگی در جغرافیای قومی تالش» در دانشگاه گیلان دفاع کرد.
20) فرانک مهری‌نژاد در سال 1391 از پایان‌نامة خود با عنوان «مقایسة نظام‌آوایی و ساختمان فعل در دو گونة زبانی تالشی (روستاهای rik وšāhmilarzān  مشایخ)» در دانشگاه آزاد تهران واحد مرکزی دفاع کرد.
21) شهیده یوسفی قرابایی در سال 1391 از پایان‌نامة خود با عنوان «پیوند واژگانی زبان تالشی (گونة ماسالی ) با زبان‌های باستانی ایران» در دانشگاه آزاد تهران واحد مرکزی دفاع کرد.
●22) شهناز ملیحی لمر در سال 1392 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی و تحلیل جاینام‌های تالشی بخش اسالم» در دانشگاه آزاد واحد رشت دفاع کرد.
23) بهزاد چراغی در سال 1392 از پایان‌نامة خود با عنوان «وندهای اشتقاقی و تصریفی در گویش تالشی طولارودی» در دانشگاه آزاد واحد آستارا دفاع کرد.
24) صمد عاشوری در سال 1392 از پایان‌نامة خود با عنوان «مقایسة دو گونة زبانی شهر پره‌سر (تالشی مرکزی) و شهر ماسال (تالشی جنوبی) در استان گیلان» در دانشگاه آزاد تهران واحد مرکزی دفاع کرد.
●25) رویا کمالی عنبران در سال 1392 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی تحولات واجی گویش تالشی شمالی (گونة عنبرانی)» در دانشگاه آزاد تهران واحد مرکزی دفاع کرد.
●26) فرشته آلیانی در سال 1393 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی ترانه‌ها و انواع آن در تالشی جنوبی» در دانشگاه گیلان دفاع کرد.
27- ارینب محمودی اجاق در سال 1393 از پایان‌نامة خود با عنوان «فرایندهای واژی‌نحوی در تالشی گلشنی» در دانشگاه سمنان دفاع کرد.
28) غزال صانع­دوست ماسوله در سال 1393 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی فرهنگی گونة تالشی ماسوله با تاکید بر رنگ‌واژه» در دانشگاه پیام نور تهران واحد جنوب دفاع کرد.
29) لطف‌الله شایسته راد در سال 1394 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی گرایش‌های نام‌گذاری و تغییرات آوایی نام‌واژه‌های انسانی در دهستان خرجگیل (ناو) اسالم» در دانشگاه گیلان دفاع کرد. 
30) ناهید بربری ماسوله مقدم در سال 1394 از پایان‌نامة خود با عنوان «ساخت ارگتیو یا کنایی در زبان تالشی جنوبی» در دانشگاه آزاد واحد رشت دفاع کرد.
31) علی احمدزاده در سال 1394 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی فرآیند دستوری‌شدگی در گویش تالشی سیاهمزگی» در دانشگاه آزاد واحد رشت دفاع کرد.
32) مریم امان‌الله‌زاده در سال 1394 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی و توصیف واژه‌بست‌ها و وندهای زبان تالشی (گویش ماسال)» در دانشگاه آزاد واحد رشت دفاع کرد.
33) فریدون روشندل اسطلخ در سال 1394 از پایان‌نامة خود با عنوان «مقایسة صرف (ساخت‌واژة) دو گونة زبانی تالشی مرکزی (اسالم) و تالشی جنوبی (شاندرمن)» در دانشگاه آزاد واحد رشت دفاع کرد.
●34) محمد سلمانی در سال 1394 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی ریشه‌شناسی یکصد واژة تالشی مرکزی» در دانشگاه آزاد واحد آستارا دفاع کرد.
35) فریناز نصیری زیبا در سال 1395 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی تاریخی ـ تطبیقی حرف‌اضافه در زبان‌های ایرانی شمال غربی (تاتی، تالشی و گیلکی)» در دانشگاه پیام نور تهران واحد مرکزی دفاع کرد.
36) روزیتا پیاده مینـابادی در سال 1395 از پایان‌نامـة خود با عنـوان «تهیـه و تدوین
فرهنگ موضوعی تالشی شمالی به فارسی» در دانشگاه محقق اردبیلی دفاع کرد.
37) یاسر کرمزاده هفتخونی در سال 1396 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی محتوایی اشعار فولکلوریک تالشی مرکزی (نمونة موردی: خرجگیل اسالم)» در دانشـگاه گیلان دفاع کرد.
38) خیرالله امیری شیراز در سال 1397 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی جاینام‌های بخش مرکزی شهرستان رضوانشهر» در دانشگاه گیلان دفاع کرد.
39) حبیب علی‌اکبری در سال 1397 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی وندهای تصریفی و اشتقاقی در گویش تالشی مرکزی (منطقة پره‌سر)» در دانشگاه آزاد واحد رشت دفاع کرد.
40) زاهد اسلامی جید در سال 1397 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی تطبیقی ضرب‌المثل‌های زبان فارسی و تالشی منطقة نمین» در دانشگاه محقق اردبیلی دفاع کرد.
41) خیام ظهیری در سال 1398 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی ویژگی‌های زبانی و ادبی اشعار تالشی مرکزی» در دانشگاه پیام نور واحد رشت دفاع کرد.
42) افشین خانبابازاده در سال 1398 از پایان‌نامة خود با عنوان «بررسی ادبیات شفاهی گویش تالشی شمالی در منطقة عنبران» در دانشگاه تبریز دفاع کرد.
●43) مسعود پورنوروز در سال 1398 از پایان‌نامة خود با عنوان «ساخت اضافه در گونة ریک زبان تالشی: رویکردی کمینه‌گرا» در دانشگاه گیلان دفاع کرد.
44) رقیه محمدی در سال 1399 از پایان‌نامة خود با عنوان «جاینام‌های تالشی بخش مرکزی شهرستان ماسال» در دانشگاه گیلان دفاع کرد.

ج- رساله‌های دورة دکتری
●1) جهاندوست سبزعلیپور در سال 1388 از رسالة خود با عنوان «بررسی تطبیقی ساخت فعل در گویش‌های تاتی خلخال، تالشی و گیلکی» در دانشگاه گیلان دفاع کرد. سپس این رساله را در سال 1391 به صورت کتاب در انتشارات دانشگاه گیلان منتشر کرد.
2) فرزاد بختیاری مرکیه در سال 1388 از رسالة خود با عنوان «گروه اسمی در گویش‌های تالشی، گیلکی، تاتی و تبری» در دانشگاه تهران دفاع کرد.
●3) کیومرث خانبابازاده در سال 1398 از رسالة خود با عنوان «بررسی تداخل زبانی در دوزبانه‌های تالشی- فارسی و فارسی ـ تالشی» در دانشگاه گیلان دفاع کرد.
●4) بهروز قسمت‌پور در سال 1399 از رسالة خود با عنوان «بررسی توصیفی ـ رایانشی جغرافیای زبانی و تحولات گویشی تالشی در ایران» در دانشگاه پیام نور تهران واحد مرکزی دفاع کرد.
●5) عبدالله عزت‌دوست سه‌ساری، در سال 1399 از رسالة خود با عنوان «ساخت مجهول در گویش تالشی (سه‌سار)»، در دانشگاه آزاد تهران، واحد علوم و تحقیقات دفاع کرد.
   از مجموع پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی، 5 عنوان به دهة 70، 14 عنوان به دهة 80 و 30 عنوان به دهة 90 اختصاص دارد که رقم روبه‌رشدی را نشان می‌دهد. از پایان‌نامه‌های دانشجویی تالش‌های جمهوری آذربایجان جز یک رسالة دورة دکتری، اطلاع دیگری در دست نیست. از رساله‌های دورة دکتری، جز یک مورد، بقیه به تالشی ایران مرتبط است. اما ترتیب و توزیع دانشگاه‌های ایران براساس تعداد پایان‌نامه‌ها و  رساله‌های مرتبط با زبان تالشی به شرح زیر است:
1) دانشگاه گیلان: (کارشناسی ارشد: 9؛ دکتری 2)
2) دانشگاه آزاد تهران واحد مرکزی: (کارشناسی ارشد: 8)
3) دانشگاه آزاد واحد رشت: (کارشناسی ارشد 6)
4) دانشگاه پیام نور تهران واحد مرکزی: (کارشناسی ارشد: 3؛ دکتری 1)
5) دانشگاه تهران: (کارشناسی ارشد 2؛ دکتری 1)
6) دانشگاه علامه طباطبایی: (کارشناسی ارشد: 3)
7) دانشگاه شیراز: (کارشناسی ارشد: 2)
8) دانشگاه محقق اردبیلی: (کارشناسی ارشد 2)
9) دانشگاه آزاد واحد آستارا: (کارشناسی ارشد: 2)
10) دانشگاه شهید چمران: (کارشناسی ارشد 1)
11) دانشگاه تبریز: (کارشناسی ارشد: 1)
12) دانشگاه پیام نور رشت: (کارشناسی ارشد 1)
13) دانشگاه پیام نور تهران واحد جنوب: (کارشناسی ارشد: 1)
14) دانشگاه شهید بهشتی: (کارشناسی ارشد: 1)
15) دانشگاه تربیت مدرس: (کارشناسی ارشد: 1)
16) دانشگاه سمنان: (کارشناسی ارشد: 1)
17) دانشگاه آزاد تهران واحد علوم و تحقیقات: (دکتری: 1)
    بخش مهمی از مطالعات زبان تالشی در قالب مقاله در نشریات علمی و برخی نیز در سمینارها و کنفرانس‌ها ارایه یا منتشر شده است. البته برخی از این مقالات، مستخرج از پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی است که آنها را با نشانة ● مشخص کرده‌ایم.

د ـ مقالات علمی
1) علی‌اشرف صادقی «فرهنگ تاتی و تالشی» (نقد کتاب) نویسنده: علی عبدلی، مجلة زبانشناسی، 1363، شمارة دوم، صفحات 109-111.
2) مهرداد نغزگوی کهن، «توصیف ساختمان دستگاه فعل در گویش تالشی دهستان تاسکوه ماسال»، نشریة زبان‌شناسی، 1373، شمارة 21، صفحات 38 - 57.
3) احسان یارشاطر، «تالشی اسالم»، نشریة ایران‌شناسی فرانسه (استودیا ایرانیکا)، 1996، شمارة 25، صفحات 83-113.
4) حمید حاجت‌پور، «گویش تالشی»، مجلة زبانشناسی»، 1376، شمارة 13 و 24، صفحات: 96-112.
5) محرم رضایتی کیشه‌خاله، «چند نکتة دستوری در گویش تالشی»، مجلة گویش‌شناسی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان،  1382، شمارة 1، صفحات 41-52.
6) محرم رضایتی کیشه‌خاله، «عرصة سیمرغ» (نقد فرهنگ تطبیقی تالشی، تاتی، آذری، تألیف علی عبدلی)، مجلة گویش‌شناسی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان، 1382، شمارة 1، صفحات 127ـ134.
7) محرم رضایتی کیشه‌خاله، «تأملی دیگر در فهلویات شیخ صفی الدین اردبیلی»، مجلة گویش‌شناسی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان، 1384، شمارة 4، صفحات 128 تا 146.
8) محرم رضایتی کیشه‌خاله، «ارگتیو در گویش تالشی»، مجلة زبان‌شناسی، 1384، شمارة 39، صفحات 113-126.
9) مهرداد نغزگوی کهن، «دستگاه واجی گویش تالشی و کاربرد آن در تحلیل بعضی خصوصیات فارسی جدید»، مجلة زبان‌شناسی، 1384، شمارة 39، صفحات 39 - 56.
10) مهرداد نغزگوی کهن، «زبان تالشی، گویش خوشابر» (نقد کتاب)، نویسنده: حمید حاجت‌پور، مجلة زبان‌شناسی، 1384، شمارة 39، صفحات 142 - 146.
11) محمود جعفری دهقی، «مقایسه تحولات تاریخی برخی واج‌های تالشی با فارسی»، مجلة گویش‌شناسی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان، 1384، شمارة 4، صفحات 23-39.
12) مجید فتاحی‌پور، «تأثیر مهاجرت بر ورود واژه‌های فارسی به زبان تالشی»، مجلة گویش‌شناسی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان، 1384، شمارة 4، صفحات 104-114.
13) علی رفیعی جیردهی، «پیشوندهای فعلی در تالشی»، مجلة گویش‌شناسی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان، 1384، شمارة 4، صفحات 65-76. 
14) محرم رضایتی کیشه‌خاله، «مصدر و ساختمان آن در گويش تالشي»، مجلة گویش‌شناسی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان، 1385، شمارة 5، صفحات 7-30.
15) علی رفیعی جیردهی، «فعل پیشوندی در تالشی»، نشریة ادب‌پژوهی، 1386، شمارة 1، صفحات 107-126.
16) شهین شیخ سنگ‌تجن، «توصیف واج‌شناسی گویش تالشی در حوزة آوایی»، مجلة گویش‌شناسی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان، 1386، شمارة 6، صفحات 66-85.
17) مهرداد نغزگوی کهن، «زبان تالشی» (نقد کتاب)، نویسنده: محرم رضایتی کیشه‌خاله، مجلة گویش‌شناسی، 1387، شمارة 7، صفحات 184 -190.
18) محرم رضایتی کیشه‌خاله، فیروز فاضلی و مریم یوسفی نصیرمحله، «نمودهاي اجتماعي و مردم شناختي در گويش تالشي»، مجلة گویش‌شناسی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان، 1387، شمارة 7، صفحات 55 ـ 79.
19) محرم رضایتی کیشه‌خاله و جهاندوست سبزعلیپور، «ریشه و ماده فعل در گویش‌های تاتی، تالشی و گیلکی»، نشریة ادب‌‌پژوهی، 1387، شمارة 6، صفحات 111-132.
20) محرم رضایتی کیشه‌خاله، «ساخت فعل در تالشي مركزي (پره‌سری)»، مجلة زبان‌شناسي، 1388، شمارة 44، صفحات 25-50.
21) محرم رضایتی کیشه‌خاله، «گروه اسمي در گويش تالشي»، نشریة زبان و زبان‌شناسی، 1388، شمارة 8، صفحات 53-64.
22) ژینیا نوریان، «نشان‌داری حالت ارگتیو و مطابقه در بند متعدی در گویش مرکزی زبان تالشی»، نشریة زیبایی‌شناسی ادبی، 1388، شمارة 2، صفحات 1-25.
23) محرم رضایتی کیشه‌خاله، «یک اثر ارزشمند روسی دربارة زبان تالشی»، گلبانگ تالش (مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش)، دانشگاه گیلان، 1389، صفحات 147-158.
24) علی‌اشرف صادقی، «زبان تالشی و گویش‌های قدیم آذربایجان»، گلبانگ تالش (مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش)، دانشگاه گیلان، 1389، صفحات 11-16.
25) عبدالکریم اصولی تالش، «زبان تالشی و تطبیق آن با زبان انگلیسی»، گلبانگ تالش (مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش)، دانشگاه گیلان، 1389، صفحات 35-40.
26) فرزاد بختیاری مرکیه، «نشانه‌های جمع در زبان تالشی»، گلبانگ تالش (مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش)، دانشگاه گیلان، 1389، صفحات 57-78.
27) علی رفیعی جیردهی، «ساختمان هجا در گویش تالشی، گلبانگ تالش (مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش)، دانشگاه گیلان، 1389، صفحات 173-179.
28) احسان شفیقی عنبرانی، «در جستجوی میراث زبانی تالش‌ها در اردبیل»، گلبانگ تالش (مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش)، دانشگاه گیلان، 1389، صفحات 191-202.
29) مریم سادات فیاضی، «بررسی پسوند جمع در گویش تالشی»، گلبانگ تالش (مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش)، دانشگاه گیلان، 1389، صفحات 215-235.
30) ایران کلباسی، «شباهت‌ها و تفاوت‌های گویش‌های تالشی، گیلکی و مازندرانی»، گلبانگ تالش (مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش)، دانشگاه گیلان، 1389، صفحات 237-275.
31) شهناز محمدزاده، «تاریخچة بررسی زبان تالشی» (ترجمة بخشی از کتاب زبان تالشیِ میللر)، گلبانگ تالش (مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش)، دانشگاه گیلان، 1389، صفحات 277-287.
32) احمدرضا نظری،« زبان تالشی نگهبان واژه‌های اصیل فارسی»، گلبانگ تالش (مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدن تالش)، دانشگاه گیلان، 1389، صفحات 329-337.
33) جهاندوست سبزعلیپور، «نشانه‌های تالشی در مناطق تات‌زبان خلخال»، نشریة ادب‌پژوهی، 1389، شمارة 1، صفحات 109-140.
34) عبدالله عزت‌دوست سه‌ساری و زینب محمد ابراهیمی، «ساختمان و صرف فعل در گویش تالشی سه‌سار»، مجلة زبان‌شناسی، 1389، شمارة 47، صفحات 91-104.
35) محرم رضایتی کیشه‌خاله و مجید جلاله‌وند آلکامی، «فعل مجهول در زبان‌ها و گویش‌های ایرانی»، نشریة ادب‌پژوهی، 1390، شمارة 16، صفحات 9-34.
36) مهـرداد نغزگوی کهـن، «نقش پس‌اضـافه‌ها در اعطای حـالت، مطالعۀ مــوردی در گویش تالشی»، نشریة زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان، ۱۳۹۲، شمارة 3، صفحات ۱۱۱ - ۱۳۲. 
37) جهاندوست سبزعلیپور، «شکل‌های فروپاشی ساخت ارگتیو در زبان‌های تاتی، گیلکی و تالشی»، نشریة پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی،  1392، شمارة 5، صفحات 167-182.
38) مهدی کارگر و بهزاد چراغی جولاندان، «بررسی ریشه‌شناختی چند واژۀ تالشی»، نشریة ادب‌پژوهی (ویژة زبان و گویش)، 1393، شمارة 30، صفحات 133-150.
39) جهاندوست سبزعلیپور، «ویژگی‌های مصدر در زبان‌های تاتی، گیلکی و تالشی»، مجلة زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، ویژه‌نامۀ نامة فرهنگستان، 1394، شمارة 5، صفحات 103-130.
40) محمد سلمانی، «بررسي تاريخي خوشه­هاي همخواني در تالشي»، مجموعه‌مقاله‌هاي دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی (دانشگاه محقق اردبیلی)، 1394، صفحات ؟
41) مهرداد نغزگوی کهن، «بیان مالکیت در تالشی»، نشریة  زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، ۱۳۹۵، شمارة 2، صفحات ۱1۷ - ۱۳۶.
42) محرم رضایتی کیشه‌خاله و شهناز ملیحی لمر، «بررسی جاینام‌های بخش اسالم شهرستان تالش»، نشریة پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 1395، شمارة 11، صفحات 97-114.
43) محرم رضایتی کیشه‌خاله، «مقایسة چند نکتة دستوری در زبان سغدی و تالشی»، مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، تهران، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 1395، صفحات 241-249.
44) محرم رضـایتی کیشـه‌خاله، سیدهاشم موسوی و فاطمه میـرزاپور، «بررسـی نگـرش‌های زبانی در گویش تالشی»، نشریة زبان و زبان‌شناسی، ۱۳۹۵ شمارة ۲۳، صفحات 99-129.
45) محرم رضایتی کیشه‌خاله و آرزو ابراهیمی دینانی، «فعل آینده در زبان‌ها و گویش‌های ایرانی»، نشریة زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، 1395، شمارة 1، صفحات 7-26.
46) محرم رضایتی کیشه‌خاله و کیومرث خانبابازاده، «تداخل آوایی در جمله‌های دوزبانه‌های فارسی ـ تالشی و تالشی ـ فارسی»، نشریة انسان‌شناسی، 1395، شمارة 25، صفحات 51-74. 
47) فرشته آلیانی؛ فیروز فاضلی،«ویژگی‌های زبانی و محتوایی دوبیتی‌های عامیانة تالشی جنوبی»، 1395، نشریة زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، شمارة 2، صفحات 115-138.
48) مهدی کارگر و احمدرضا نظری، «دربارۀ ساخت و ریشه‌شناسی چند فعل تالشی»، نشریة زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، 1395، شمارة 1، صفحات 169-193.
49) علی نصرتی سیاهمزگی، «ساخت واژگان خویشاوندی تالشی با رویکرد اجتماعی»، 1396، شمارة 3، نشریة زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، شمارة 2، صفحات 125-145.
50) رویا کمالی عنبران، «بررسی فرایندهای واجی گویش شمالی زبان تالشی (گونة عنبرانی)»، نشریة زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، 1396، شمارة 3، صفحات 185-197.
51) شادی داوری و مهرداد نغزگوی کهن، «حالت غیرفاعلی در تالشی: موردی از هم‌آیندی حالت، چندمعنایی و دستوری‌شدگی»، نشریة زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، ۱۳۹۶، شمارة 3، صفحات ۶۵ - ۹۷.
52) شهین شیخ سنگ‌تجن، «تکرار در گویش تالشی»، 1396، نشریة زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، شمارة 2، صفحات 115-138.
53) نیما آصفی «ردپای فعلی تالشی در دو زبان ایرانی میانه»، نشریة پژوهشنامة فرهنگ و زبان‌های باستانی»، 1397، شمارة 1، صفحات 97-106.
54) نیما آصفی «ساختار افعال سببی تالشی از چشم­انداز زبانشناسی تاریخی»، نشریة زبان‌شناخت، 1397، شمارة ۱۸، صفحات 1-14.
55) مسعود پورنوروز، «نگاهی به کسرة اضافه در ساخت ملکی زبان تالشی (گونة ریک) با رویکرد شناختی»، نشریة بين‌المللی پژوهش ملل، 1397، شمارة 38، صفحات 109-128.
56) محرم رضایتی کیشه‌خاله، علی تسلیمی و کیومرث خانبابازاده، «تداخل واژگانی دوزبانه‌های فارسی ـ تالشی و تالشی ـ فارسی»، نشریة علم زبان، 1398، شمارة 10، صفحات 267-290.
57) محرم رضایتی کیشه‌خاله، مریم دانای طوس و کیومرث خانبابازاده، «تداخل نحوی دوزبانه‌های فارسی ـ تالشی و تالشی ـ فارسی»، نشریة زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، 1398، شمارة 8، صفحات 63-98.
58) نیما آصفی، «خاستگاه زبانی مهاجران هرزن (واکاوی نظریة هنینگ)»، نشریة پژوهش‌های ایران‌شناسی، 1398، شمارة 2، صفحات 19-34.
59) عبدالله عزت‌دوست سه‌ساری، مجتبی منشی‌زاده و حیات عامری، «ساخت مجهول در گویش تالشی (سه‌سار)»، نشریة زبان‌پژوهی، شمارة 32، صفحات: 311-328.
60) عبدالله عزت‌دوست سه‌ساری، مجتبی منشی‌زاده و حیات عامری، «نشانگرهای ساخت کنایی در گویش تالشی سه‌سار و وابستگی آن به زمان گذشته و نمود»، نشریة علم زبان، 1399، پذیرش چاپ.
    البته در این گزارش چه‌بسا برخی منابع از قلم افتاده باشند که انشاءالله بعدا تکمیل می‌شود. با این حال، از مجموع این مقاله‌ها، 4 عنوان به دهة 70، 30 عنوان به دهة 80، و 26 عنوان به دهة 90 اختصاص دارد که این آمار روند روبه‌رشد تحقیقات علمی زبان تالشی را در مراکز علمی بویژه دانشگاه‌های ایران نشان می‌دهد.
   بجز کتابشناسی پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و کتاب‌ها که در متن مقاله مستقیماً به آنها اشاره شده است، در تهیة این فهرست، بویژه در بخش مطالعات مستشرقان و ایران‌شناسان، علاوه بر منابع جدیدتر، از مقالة شادروان دکتر رضا مدنی با عنوان «کتابشناسی واژه‌نامه‌ها، دستورنامه‌ها و نوشته‌های گیلکی و دیلمی و تالشی از سدة هشتم تاکنون» که در جلد دوم گیلان‌نامه (مجموعه‌مقالات گیلان‌شناسی)، به کوشش م. پ. جکتاجی، سال 1369، صفحات 336-395 منتشر شده، و همچنین از مقالة میللر با عنوان «تاریخچة بررسی زبان تالشی» که ترجمة فارسی آن توسط دکتر شهناز محمدزاده در جلد اول کتاب «گلبانگ تالش» به طبع رسیده است، بسیار بهره برده‌ام. برای اطلاع از مشخصات کتابشناسی مقالة اخیر، به شمارة 31، ذیل مقالات علمی مراجعه شود.

 
این مقاله در ماهنامة «تالش»، سال 1400، شمارة 154 منتشر شده است.